Czym są i jak działają kannabinoidy?

Kannabinoidy utożsamiane są z konopiami, w których znajdziemy ponad 100 związków z tej grupy – nazywane fitokannabinoidami. Są one roślinnymi odpowiednikami kannabinoidów wytwarzanych przez organizm ludzi oraz zwierząt. Rozmieszczenie receptorów, które na nie reagują w licznych organach sprawia, że znajdują szerokie zastosowanie lecznicze w wielu poważnych dolegliwościach.

Czym są kannabinoidy?

Kannabinoidy są związkami chemicznymi produkowanymi przez konopie oraz organizmy ludzi i zwierząt. Głównymi kannabinoidami znajdującymi się w konopiach jest CBD oraz THC, na których koncentruje się większość badań. Łącznie w roślinach konopi identyfikuje się ponad 100 różnych kannabinoidów.¹

W kwiatach konopi poza kannabinoidami znajdują się również terpeny, terpenoidy oraz flawonoidy. Szacuje się, że roślina ta zawiera około 540 substancji chemicznych.

Działanie kannabinoidów

Konopie oraz zawarte w nich kannabinoidy od wieków były stosowane w medycynie ludowej, jednak dopiero w latach 80. ubiegłego wieku bliżej poznano mechanizm ich działania na organizm. Jeśli dana substancja wywołuje pewne spektrum działania musi istnieć receptor, który będzie na nią reagował. Podobnie jak opioidy wiążą się z receptorami opioidowymi, tak kannabinoidy wiążą się z receptorami kannabinoidowymi.

Receptory można porównać do zamka, a wszystkie pasujące do niego substancje jako klucze. W przypadku receptorów układu endokannabinoidowego kluczami takimi są zarówno endokannabinoidy, fitokannabinoidy jak i ich formy syntetyczne pozyskiwane w procesie produkcji laboratoryjnej.

Każdy z kannabinoidów posiada nieco inne działanie, które zależy między innymi od typu oraz lokalizacji receptora na który oddziaływują. Badacze rozróżniają 2 typy receptorów układu endokannabinoidowego:²

• CB1 – rozmieszczone w mózgu, układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym, rozrodczym, pokarmowym oraz mięśniach szkieletowych,
• CB2 – rozmieszczone w węzłach chłonnych, śledzionie, grasicy, migdałkach, trzustce oraz szpiku kostnym.

Właściwości i wykorzystanie lecznicze kannabinoidów

Rozmieszczenie receptorów układu endokannabinoidowego w licznych miejscach organizmu sprawia, że ich stymulacja może wpływa na wiele procesów życiowych. Badania wskazują na wiele potencjalnych właściwości leczniczych kannabinoidów, w tym:¹

• redukcję nudności i wymiotów oraz utraty apetytu, będących skutkiem ubocznym chemioterapii,
• zapobieganiu utraty masy ciała związanej z HIV / AIDS,
• w leczeniu niektórych postaci epilepsji,
• leczeniu objawów stwardnienia rozsianego,
• w leczeniu przewlekłego bólu.

Wiele właściwości terapeutycznych przypisywanych poszczególnym kannabinoidom jest kwestią sporną. Bazują bowiem one głównie na badaniach z udziałem zwierząt, bądź jakość badań z udziałem ludzi pozostawia wiele do życzenia. Trzeba pamiętać, że działanie, które obserwuje się w eksperymentach na zwierzętach nie zawsze przekłada się na takie samo działanie u ludzi.

Rodzaje kannabinoidów

Kannabinoidy dzielimy na 3 grupy – endokannabinoidy, fitokannabinoidy oraz kannabinoidy syntetyczne.

Endokannabinoidy

Endokannabinoidy to grupa substancji endogennych, czyli wytwarzanych przez organizm. Najlepiej poznanymi związkami tego typu są 2-arachidonoiloglicerol (2-AG) oraz arachidonoiloetanoloamid (anandamid).

Fitokannabinoidy

Fitokannabinoidy to związkami pochodzenia roślinnego, w konopiach wytwarzane są przez trichomy rośliny. Od zawartości poszczególnych kannabinoidów oraz ich stężenia zależy działanie konopi.

Przykładowo THC o silnie psychotropowym działaniu wiąże się z receptorem CB1 wywołując efektu haju. Jeśli jednak w produkcie konopnym znajdzie się również wysokie stężenie drugiego najpopularniejszego kannabinoidu – CBD – działanie to będzie znacznie słabsze.

W konopiach znajduje się około 100 różnych kannabinoidów. Do grupy najlepiej poznanych zaliczają się:

• CBD – najpopularniejszy związek produkowany przez konopie włókniste. Kannabidiol znajduje zastosowanie między innymi w leczeniu: nowotworów, padaczki, stanów zapalnych, chorobach układu pokarmowego, dermatologii.
• THC – główny psychoaktywny kannabinoid, którego zawartość w suszu konopi indyjskich może sięgać nawet powyżej 20%. Wykazuje działanie przeciwzapalne, neuroprotekcyjne, redukuje napięcie mięśniowe, obniża napięcie wewnątrzgałkowe oraz może wspomagać terapię różnych rodzajów nowotworów.
• CBG – kannabigerol jest prekursorem w produkcji THC oraz CBD przez co w kwiatach na etapie zbiorów znajduje się go niewiele, istotną zawartością CBG cechują się nieliczne szczepy – głównie odmiany konopi włóknistych. Kannabigerol jest silnym środkiem przeciwbólowym, antybakteryjnym, a także może być pomocny w leczeniu niektórych rodzajów raka,
• CBC – kannabichromen produkowany jest przez konopie na wczesnym etapie wzrostu. Aby pozyskać CBC, kwiaty ścina się na około 6 tygodni przez osiągnięciem pełnej dojrzałości rośliny. Związek ten wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz antydepresyjne.
• CBN – kannabinoid, który nie jest wytwarzany przez roślinę, a powstaje w procesie utleniania THC. Obecność znaczniej ilość CBN w suszu, olejku czy innym produkcie może świadczyć o nieodpowiednim przechowywaniu. Substancja ta wykazuje działanie przeciwinfekcyjne.

Naturalnie w kwiatach konopi występują kannabinoidy w formie kwasowej (CBDA, THCA itp.). Dopiero w procesie dekarboksylacji, czyli obróbki termicznej, związki konwertują w dobrze znane nam formy. Tradycyjną metodą dekarboksylacji konopi jest palenie suszu w formie jointa lub ekstrakcja do postaci olejków przeprowadzanej w odpowiedniej temperaturze.

Kannabinoidy syntetyczne

Kannabinoidy syntezowane w laboratorium znane są od dawna. Już w 1985 roku amerykańska Agencja Żywności i Leków zatwierdziła leki na bazie syntetycznych kannabinoidów, dronabinol oraz nabilon zawierające THC.

Syntetyczne kannabinoidy mają zarówno swoje zalety jak i wady. Z zalet można wyróżnić pełną kontrolę nad procesem produkcji oraz stabilność składu końcowego produktu. Synteza laboratoryjna wymaga użycia odpowiednich komponentów, przez co istnieje ryzyko obecności szkodliwych pozostałości.

Kannabinoidowy efekt synergii

W roku 1998 profesorowie Raphael Mechoulam i Shimon Ben-Shabat wykazali, że nieaktywne metabolity i cząsteczki pokrewne zwiększają aktywność endogennego kannabinoidu 2-AG – określając to zjawisko „efektem otoczenia”.³

Według zielarzy ekstrakt z całej rośliny jest lepszy niż pojedynczy wyizolowany związek.
Substancje drugorzędne (nieaktywne) wzmacniają działanie kluczowych substancji (aktywnych) oraz łagodzą ich skutki uboczne. Na przykładzie konopi indyjskich wykazano, że znajdujące się w niej terpenoidy i flawonoidy zmniejszają lęk wywołany tetrahydrokanabinolem.⁴

Synergiczne działanie kannabinoidów oraz przewagę ekstraktu nad pojedynczym związkiem potwierdzania badanie pacjentów z nowotworem, którego celem było porównanie skuteczności dwóch produktów konopnych oraz placebo w walce z bólem.

Łącznie 177 pacjentów podzielono na trzy grupy: przejmujących ekstrakt z CBD i THC, stosujących ekstrakt THC oraz grupę placebo. W badaniu tym, skuteczność ekstraktu z THC była porównywalna do placebo, jednak u osób stosujących ekstrakt CBD:THC wykazano znaczne zmniejszenie bólu.⁵

Meta-analiza na podstawie 11 badań pacjentów z padaczką wykazała poprawę stanu zdrowia u 71% osób przyjmujących ekstrakt z konopi indyjskich z przewagą CBD. Podobne działanie uzyskano jedynie u 36% pacjentów przyjmujących izolat CBD. Poza większą skutecznością „pełnowartościowego ekstraktu” okazał się on skuteczny w niższych dawkach niż izolat – odpowiednio 6,1 mg / kg masy ciała stosując ekstrakt oraz 27,1 mg / kg masy ciała stosując izolat kannabidiolu.⁶

Do podobnych wniosków prowadzi, również wiele innych badań. Stosując kannabinoidy racjonalne więc wydaje się stawianie na produkty jak najbliższy naturze, czyli takie które zawierają pełne spektrum kannabinoidów, terpeny, terpenoidy, flawonoidy oraz pozostałe drugorzędne substancje.

Skutki uboczne

Podobnie jak każdy kannabinoid posiada inny zakres właściwości, tak i również różnią się one skutkami ubocznymi – w większości o łagodnym przebiegu. W przeglądzie 79 badań, które łącznie objęło 6 462 pacjentów wykazano działania niepożądane w postaci:⁷

• zawrotów głowy,
• suchości w ustach,
• nudności,
• zmęczenia,
• senności,
• euforii,
• wymiotów,
• dezorientacji,
• problemów z równowagą,
• omamów.

Cześć skutków ubocznych niejako koliduje z właściwościami kannabinoidów. Przykładowo na liście znajdziemy możliwe skutki uboczne w postaci wymiotów, przy czym podczas chemioterapii konopie stosuje się jako środek przeciwwymiotny.

Zakres skutków ubocznych zależy od produkty konopnego, z którego się korzysta (zawartości i stężenia poszczególnych związków), formy przyjmowania, leczonej dolegliwości oraz czynników indywidualnych (każdy inaczej reaguje na kannabinoidy). Przykładowo CBD na podstawie wielu badań jest uznawany za substancję bezpieczną o łagodnym profilu skutków ubocznych nawet przy dawkach rzędu 1 500 mg na dobę.⁸

Warto dodać, że skutki uboczne dotyczą również konwencjonalnych leków, które często są znacznie poważniejsze niż przy stosowaniu kannabinoidów. Podsumowując kwestię bezpieczeństwa warto dodać, że jak dotąd nie istnieje jakikolwiek udokumentowany medycznie przypadek przedawkowania kannabinoidów roślinnych w ich naturalnej formie (w tym psychoaktywnego THC) ze skutkiem śmiertlenym.

ŹRÓDŁA

1. Cannabis (Marijuana) and Cannabinoids: What You Need To Know.[↩][↩]
2. Cannabinoid Receptors and the Endocannabinoid System: Signaling and Function in the Central Nervous System.[↩]
3. An entourage effect: inactive endogenous fatty acid glycerol esters enhance 2-arachidonoyl-glycerol cannabinoid activity.[↩]
4. Side effects of pharmaceuticals not elicited by comparable herbal medicines: the case of tetrahydrocannabinol and marijuana.[↩]
5. Multicenter, double-blind, randomized, placebo-controlled, parallel-group study of the efficacy, safety, and tolerability of THC:CBD extract and THC extract in patients with intractable cancer-related pain.[↩]
6. Potential Clinical Benefits of CBD-Rich Cannabis Extracts Over Purified CBD in Treatment-Resistant Epilepsy: Observational Data Meta-analysis.[↩]
7. Cannabinoids for Medical Use: A Systematic Review and Meta-analysis.[↩]
8. An Update on Safety and Side Effects of Cannabidiol: A Review of Clinical Data and Relevant Animal Studies.[↩]